درآمدى بر سينماى دفاع مقدس

معرفی وبلاگ

سفارشی دوستت دارم دوست عزیزم.♥.:.@سفارشی@.:.♥ اینجا همه چی درهمه. بیا تو عشق و حال کن. نظرت یادت نره ها♥.:.@سفارشی@.:.♥ -----------♥.:.@سفارشی@.:.♥---------♥.:.@سفارشی@.:.♥----------

دسته

عاشقانه (6)

خبر های جور با جور (2)

لینک دوستان

آرشیو

آمار وبلاگ

تعداد بازدید : 77587

تعداد نوشته ها : 53

تعداد نظرات : 1

Rss

طراح قالب

موسسه تبیان

درآمدى بر سينماى دفاع مقدس

به اعتقاد کارشناسان سینما، ژانر فیلم جنگى تنها ژانرى است که در سینماى ایران به درستى مسیر خود را پیموده و هیچ گاه مانند دیگر ژانرهاى پر طرفدار سینماى ایران ،کمدى و ملودرام، به بیراهه کشیده نشده و قواعد آن همتاى نمونه هاى خوب کشورهاى صاحب سینما به کار بسته شده است. در مورد سینماى جنگى‎/دفاع مقدس، به دلیل اهمیت آن نزد مسئولین، مطالب فراوانى گفته و نگاشته شده و برگزارى جشنواره دفاع مقدس و سلسله نشست هاى گاه و بیگاه خبر از اهمیت این ژانر سینمایى پر طرفدار دارد. مجلات و روزنامه هاى تخصصى سینمایى نیز پرونده هاى مفید و پربارى را در این رابطه عرضه کرده اند. قرار است از این پس در همین صفحه، طى سلسله مطالبى سینماى داستانى دفاع مقدس مورد بررسى قرار گیرد.این بررسى در ادامه ودر کنار سایر کوشش هاى انجام شده در مورد ماهیت این ژانر سینمایى صورت مى گیرد تا جنبه هاى متفاوت آن هر چه بیشتر در معرض کنکاش قرار گیرند: تاریخچه و مختصات آن، فیلمها و فیلمسازان بزرگ آن،فیلمنامه ها ومضامین طرح شده، ستاره هاى این سینما و سایر مسائل و موضوعات مرتبط دیگر. به همین جهت، یافتن یک زبان مشترک، ازطرح مفاهیم کلى نظیر تعاریف این نوع سینما آغاز مى کنیم تا در صورت امکان اگر عمرى باقى بود، در آینده به موارد جزئى تر برسیم. سینماى جنگ،تعریف و پیشینه ارائه تعریف دقیق و قابل شمولى براى سینماى جنگ (وبه طور اخص سینماى دفاع مقدس) به مانند تمامى مفاهیم دیگر سینمایى، کارى است بس مشکل و تا حدودى طاقت فرسا. کار تعریف،ارائه مختصات است و چارچوب. تعیین نوعى مرز که آنچه را که غیر آن باشد به محدوده خود راه نمى دهد و به زبان دیگر قانونمند کردن. اما سینما قانون بردار نیست بلکه قاعده مند است و مرزهاى آن تا بیکران باز. به عنوان مثال در همین سینماى کشور ایران طیف وسیعى از فیلمها را مى توان ذیل همین عنوان سینماى جنگ بررسى کرد. آثارى نظیر:باشو غریبه کوچک، پایگاه جهنمى، روبان قرمز، قارچ سمى،عروس حلبچه، اشک سرما،از کرخه تا راین،کیمیا،دوئل و غیره و غیره. اما آنچه همه این آثار را به هم مرتبط مى کند همانا عنصر جنگ است. با این وجود ارائه تعریف و مثال هاى متنوع و صحبت درباره آنها مى تواند تا حدودى راهگشا باشد. نکته جالب توجه این است که معمولاً خوانندگان نه چندان پیگیر مباحث تئوریک مى دانند فیلم جنگى‎/دفاع مقدس کدام است، حتى اگرنتوانند چرایى آن را تبیین کنند! پس هم اکنون مى توان گفت فیلم جنگى، فیلمى است که داستان نبرد ما بین دو کشور را بازگو مى کند. لزومى ندارد که اشخاص و وقایع برگرفته از مستندات باشند اما بستر فیلم،خود جنگ، لزوماً بایستى جنگى باشد که در حال انجام باشد و یا پیشتر رخ داده باشد. به این ترتیب این گونه فیلم ها وابسته به تاریخ اند و اصولاً برخى منتقدان فیلمهاى این ژانر را براساس جنگى که دستمایه خود قرار مى دهند طبقه بندى مى کنند: فیلم هاى در رابطه با جنگ جهانى اول و دوم، فیلم هاى در رابطه با جنگ ویتنام و.‎/‎/ به همین دلیل با دیدن فیلم مى توان به سهولت،زمان و مکانى را که داستان به آن اشاره دارد با زمان ومکانى که جنگ واقعاً در آنجا رخ داده مقایسه کرد و احیاناً راست و دروغ آن را سنجید! فیلم هایى نظیر هتل روآندا(ترى جرج) که جنگ هاى داخلى و قومى‎/قبیله اى را بازگو مى کنند نیز زیرمجموعه سینماى جنگ محسوب مى شوند. در واقع مى توان فیلم جنگى را فیلمى دانست که داستان نبرد دو یا چند گروه با یکدیگر را که یا به دلایل ایدئولوژیک رخ داده و یا به دلایل ژئوپولتیک، به عنوان بستر خود انتخاب مى کند، با تأکید دوباره بر جنگى واقعى و نه خیالى. گاه جنگ محور اصلى مى شود و گاه نقشى فرعى را در داستان عهده دارد و این به معناى آن است که در این گونه آثار جنگ نقشى تعیین کننده را عهده دار است. از سوى دیگر منتقدان سینماى جهان در نوشته هاى خود فیلم هایى در رابطه با جنگ هاى قرن بیستم، ونه قبل از آن را، در این طبقه بندى جاى مى دهند و فیلمهایى که جنگى از جنگ هاى قرون گذشته را به تصویر مى کشند ذیل عنوان فیلم تاریخى طبقه بندى مى کنند. همزمان با آغاز جنگ اول جهانى،اولین فیلم ها در رابطه با جنگ در زمینه مستند و داستانى عرضه شدند. پیشتر فیلمهایى با الهام از جنگ هایى نظیر جنگ داخلى امریکا (شمال و جنوب) ساخته و عرضه شده بودند. اما آنچه سینماى جنگ را رونق بخشید وبدل به ژانر کرد همانا جنگ اول جهانى بود. فیلم هاى مستند گزارشى از میادین جنگ در سالن هاى سینما نمایش داده مى شدند، تلویزیون هنوز اختراع نشده بود، تا اخبار میدان نبرد را به سمع و نظر مخاطب برسانند. به جهت حفظ روحیه مخاطب،جامعه، گاه حتى اخبار دروغین را به اطلاع عموم مى رساندند. این امر در کشورهایى نظیر آلمان و شوروى رخ مى داد. رویکردها در کنار سینماى مستند، سینماى داستانى جنگ نیز مراحل رشد خود را آغاز کرد. تبلیغ براى خدمت در ارتش، تقویت حس اتحاد میهنى و گرامیداشت در گذشتگان جنگ همچون قهرمانان ملى از جمله مواردى بودند که در این فیلم ها مورد توجه قرار داشتند. این الگو،تا به امروز پا بر جا مانده. تا زمانى که کشورى درگیر جنگ خارجى باشد،عموم آثار تولیدى به تبلیغ مفاهیم یاد شده مى پردازند. این گونه فیلم ها با لحنى حماسى با شخصیت ها و حوادث روبه رو مى شوند. اما با اتمام جنگ و دورى از هیجانات طبیعى ناشى از آن، فیلمسازان فرصت مى یابند تا از زاویه اى دیگر به جنگ و حواشى آن بنگرند. گاه این گونه آثار با طرح پرسش هایى درباره جنگ، ماهیت آن را به چالش مى کشند.رویکرد این گروه از فیلمسازان به مقوله جنگ،به تصویر در آوردن زشتى هاى آن و تأکید بر ارزش هاى انسانى فرا ملیتى است. از نظر آنان این که چه دولت هایى در دو سوى جبهه قرار دارند مهم نیست بلکه سرنوشت انسان هاى درگیر در این میان مهم است. تأکید بر ارزش هاى انسانى و لحن مخالف جنگ این آثار، موجب شده که به آنها لقب ضد جنگ داده شود. دفاع مقدس در کشور ما نیز بجز یکى دو تجربه پراکنده،سینماى جنگ با آغاز جنگ تحمیلى متولد شد. حمله عراق به مرزهاى ایران در شهریور ماه سال هزارو سیصد و پنجاه و نُه واقعه اى مهم در تاریخ اجتماعى‎/سیاسى ما به حساب مى آید،طى چند قرن گذشته این تنها جنگى بوده که در خلال آن هیچ قسمتى از خاک ایران از آن جدا نشد. سینما هنوز درگیر تولید پروژه هاى مرتبط با انقلاب و مبارزات انقلابى بود اما نیاز به بسیج همگانى موجب شد تولید و عرضه فیلم هاى جنگى،از نظر کمى و کیفى سرعت بگیرد. مطابق همه کشورهاى دنیا،بیشتر آثارى که در مدت جنگ عرضه شدند،آثارى بودند که دفاع از میهن را پاس مى داشتند. فیلمسازانى نظیر ابراهیم حاتمیکیا، رسول ملاقلى پور، جمال شورجه،احمد رضا درویش، ساموئل خاچیکیان،ابراهیم قاضى زاده،شهریار بحرانى، سیف الله داد، کمال تبریزى، ناصر مهدى پور،على شاه حاتمى،حسن کار بخش و.‎/‎/ از جمله کسانى بودند که به فعالیت در سینماى جنگ پرداختند. برخى با رویکردى ایدئولوژیک با این قضیه روبه رو شدند و برخى با رویکردى تجارى و با تکیه بر هیجانات داستان هاى جنگى و الگو بردارى از آثار مشابه هالیوودى. آنچه مهم است،فعالیت همه این عزیزان در این حیطه و در کنار یکدیگر است که زمینه رونق این ژانر سینمایى را فراهم آوردند. درایران رویکرد سینماى بعد از جنگ به زمان جنگ، تا حدودى متفاوت با سینماى دیگر کشورهاست. کشور ما که بعد از انقلابى ایدئولوژیک شرایط جدیدى را تجربه مى کرد به ناگاه مورد تجاوز ارتش بعثى واقع شد و دفاع از مرز و بوم امرى نبود که توسط فیلمسازان مورد نکوهش قرار گیرد. درگیر جنگ شدن ما در وهله نخست،دفاعى بود. اصلاً به همین دلیل است که سینماى جنگ ما به سینماى دفاع مقدس معروف شده:به دلیل رویکرد ایدئولوژیک. «منظور از رویکرد ایدئولوژیک، موقعیت سازى حضور رزمنده در جبهه جنگ بر حسب مرزهاى عقیدتى است و ناتوان سازى دشمن از هجوم به مبانى فکرى نظام سیاسى حاکم از طریق ابزار جنگ مهم ترین رکن دفاع را تشکیل مى دهد. این ایده پر رنگترین ایده در سینماى جنگ ایران است و از همین جاست که ریشه نامگذارى این سینما به سینماى دفاع مقدس خود را نشان مى دهد. مشابهت سازى جنگ تحمیلى به جنگ هاى مقدسى از قبیل جهادهاى پیامبر(ص) و جنگ هاى امام على(ع) و نهضت عاشوراى امام حسین(ع)در قالب این ایده انجام پذیرفته است. ساب ژانرها مطابق سایر ژانرهاى سینمایى،سینماى جنگ نیز داراى یک سرى زیر مجموعه است. فیلم هاى جنگى که هر یک داستان و شرایط خاص خود را دارند اما از محور مشترکى به نام جنگ سود مى برند و در نهایت، ذیل مجموعه سینماى جنگ قرار مى گیرند. ساب ژانرهاى معتبر سینماى جنگ که در سینماى ایران مورد استفاده قرار گرفته اند از این قرارند: ۱-گریز از زندان:در این زیرگونه(ساب ژانر)، ماجرا در یکى از زندان هاى دشمن اتفاق مى افتد. رفتار دشمن چه بد باشد چه خوب،عده اى از اسرا تصمیم مى گیرند که از زندان بگریزند به همین جهت معمولاً، تحت رهبرى یکى از افراد زبده خودى با یکدیگر متحد مى شوند و پس از بررسى جوانب کار،نقشه را پیاده مى کنند. نقشه اى که اصولاً با موفقیت همراه است. با وجود اینکه مخاطب از همان ابتدا مى تواند انتهاى کار را حدس بزند(اصلاً خاصیت فیلم ژانریک همین است) اما صحنه هاى نبردى که حین فرار رخ مى دهند و همچنین طراحى نقشه فرار از جمله مواردى هستند که فیلم را براى مخاطب سرگرم کننده مى سازند.در نمونه هاى مربوط به جنگ هاى جهانى بخصوص حفر کانال و فرار از آن طریق یکى از راه حل هاى زندانیان به شمار مى رود. از نمونه هاى خوب این ساب ژانر مى توان به پرواز از اردوگاه(حسن کار بخش) اشاره کرد: خلبانى پس از دست یابى به اطلاعاتى مهم،قبل از اینکه توسط عراقى ها دستگیر شود آنها را پنهان مى کند. در بازداشتگاه نیروهاى عراقى پیشنهاد برگزارى یک مسابقه رزمى میان اسرا و ارتش عراق را به او مى دهند و اوبعد از صحبت با سایرین مى پذیرد. اکنون آنها خود را آماده انجام مبارزه مى کنند و از سوى دیگر بایستى اطلاعات را به نیروهاى خودى برسانند.‎ ۲- جنگى مأموریتى:عده اى کماندو که هر یک تخصص ویژه اى در امور نظامى دارند فرا خوانده مى شوند تا مأموریتى را که امکان اعزام ارتش در مقیاس وسیع بدان مقدور نیست انجام دهند. در آغاز با ویژگیهاى تک تک این افراد آشنا مى شویم وپس از گرد هم جمع شدن آنها مأموریت تشریح مى شود. در ضمن تا رسیدن به هدف نهایى گروه چند امتحان سخت را مشابه خان هاى رستم پشت سر مى گذارد و معمولاً در این مسیر تعدادى از افراد گروه براى نجات جان بقیه فداکارى مى کنند و خود را قربانى مى کنند. در نهایت اما با وجود تلفات کم و زیاد مأموریت را با موفقیت به پایان مى رسانند. این گونه آثار داراى ساختارى اپیزودیک هستند. در هر مرحله از فیلم با اتفاق و ماجراى جنگى تازه اى روبه رو هستیم که از دلایل جذاب بودن این گونه فیلم ها به شمار مى آید. خط آتش (على وفرید سجادى حسینى) مثال خوبى براى معرفى این ساب ژانر به شمار مى آید:یک گروه پنج نفره از کماندوهاى ایرانى براى انجام مأموریتى وارد خاک عراق مى شوند اما با نجات جان دو اسیر مشکلاتى براى آنها در انجام مأموریت شان پیش مى آید.‎/‎/ ۳- نبرد هوایى: این بار داستان درباره نبرد هواپیماها و هلیکوپترهاست. گروهى خلبان مأموریت مى یابند که محلى را در خاک دشمن بمباران کنند و یا در نبرد هوایى نیروهاى زمینى و بخصوص هوایى دشمن را متوقف کنند. جلوه هاى ویژه پیشرفته از جمله عواملى است که مى تواند کیفیت این قبیل فیلم ها را ارتقا دهد و نبردها را هر چه تماشایى تر اجرا کند. حمله به H3(شهریار بحرانى) از فیلم هاى خوب ساخته شده در ایران است که از همین فرمول تبعیت مى کند:ارتش عراق جهت دور از آسیب نگه داشتن هواپیماهاى جنگى خود از حملات هوایى ایران،آشیانه آنها را به پایگاه هاى دور افتاده انتقال مى دهد اما نیروى هوایى ایران با طرح نقشه اى تصمیم به بمباران آنجا مى گیرد.‎/‎/ ۴- نبرد دریایى: همانطور که از عنوان پیداست محل وقوع حوادث عرصه ناوهاى جنگى است وغواصى در زیر دریا. گاهى کشتى مورد حمله هوایى و یا دریایى دشمن واقع مى شود و گاهى غواصان بایستى از زیر دریا به سنگر دشمن نفوذ کنند.متأسفانه در این ساب ژانر، همچون ساب ژانر نبرد هوایى، به دلیل عدم وجود امکانات مالى و تکنیکى عظیم، فیلم هاى چندانى در سینماى ایران عرضه نشده و این دو از ساب ژانرهاى فقیر به شمار مى آیند. مثال: شمارش معکوس(اکبر حر):قرار است انبار مهمات شیمیایى ارتش عراق شناسایى ومنهدم گردد. به این منظور گروهى غواص عازم مأموریت شناسایى مى شوند.‎/‎/ ۵-نسل کشى نژادى:رژیم بعثى صدام طى عملیاتى موسوم به انفال نزدیک به صد و هشتاد هزار کرد را به اشکال مختلف،منجمله زنده به گور کردن، به قتل رساند. بمباران شیمیایى شهر حلبچه در جریان جنگ تحمیلى،که به هیروشیماى کردستان معروف است، نیز در همین راستا صورت گرفت. این موضوع دستمایه فیلمى به نام عروس حلبچه(حسن کار بخش) شد. این گونه فیلمها با تأکید بر وجوه وحشیانه عمل نسل کشى مظلومیت شهداى واقعه را به تصویر مى کشند:دختر یک مبارز کرد درمراسم عروسى اش متوجه مى شود که پدرش کشته شده. او به دنبال جسد پدر مى رود و در بازگشت متوجه مى شود که شهر توسط عراقى ها بمباران شیمیایى شده.‎/‎/ ۶-جبهه هاى جنگ: داستان نبرد رو در روى دو جبهه پشت خاکریزها ازجمله داستان هایى است که چه در سینماى ایران و چه در سینماى جهان بسیار کار شده.سربازها پشت خاکریزها سنگر گرفته اند و گاهى حمله مى کنند و زمانى عقب نشینى. در سینماى ما خصوصاً صحنه هاى زیادى را در این گونه فیلم ها به یاد مى آوریم که نیروى زمینى ارتش بعث عراق با پشتیبانى تانک ها به خاکریز نیروهاى ایرانى حمله مى کنند و با گلوله هاى آرپى جى مواجه مى شوند. فضاى جبهه عنصر مشترک این قبیل آثار است. از نمونه هاى این ساب ژانر مى توان به سجاده آتش اشاره کرد: درعملیات کربلاى پنج نیروهاى خودى در محاصره تانک هاى دشمن اند و فرماندهان براى خارج شدن از این بحران باید چاره اى بیندیشند.‎/‎/ ۷-مقاومت مردمى(جبهه مقاومت):نیروى دشمن وارد کشور شده و ارتش یا شکست خورده و یا هنوز امکان اعزام نیرو به آن منطقه را ندارد. پس مردم منطقه خود جهت مقابله با سپاه دشمن وارد کارزار مى شوند. از نمونه هاى خوب این دسته مى توان به روز سوم (محمد حسین لطیفى) اشاره کرد: روزهاى آغازین جنگ است و ارتش عراق وارد شهرهاى مرزى شده. همه در حال تخلیه شهر هستند. در این میان پاى دخترى آسیب دیده و قادر به راه رفتن نیست ، پس برادرش او را زیر باغچه پنهان مى کند تا در فرصت مقتضى براى نجات او باز گردد.‎/‎/ ۸-بازگشت به خانه: جنگ تمام شده و اسرا که مدت طولانى را در فضاى جنگ و سپس در اسارت به سر برده اند اکنون قرار است به خانه باز گردند اما همه چیز تغییر کرده، هم آرمان ها وهم آدم ها. این گونه فیلم ها با همراهى با شخصیت سرباز(رزمنده) نگاهى همدلانه به او و تفکرات او دارند. عروسى خوبان(محسن مخملباف) از فیلم هاى خوب این گروه است:رزمنده جوانى که در جریان جنگ موجى شده تصمیم مى گیرد که با نامزدش ازدواج کند اما پدر نامزدش که مرد محتکریست مخالف این ازدواج است.‎/‎/ آثار دیگرى وجود دارند که گرچه در حیطه سینماى دفاع مقدس جاى مى گیرند اما مشکل بتوان آنها را در یکى از این هشت گروه جاى داد. فیلم روبان قرمز(ابراهیم حاتمى کیا) از جمله همین فیلم هاى ژانر گریز است. در آینده سینماى دفاع مقدس را بیشتر مورد بررسى قرار مى دهیم. پژمان نوکارى‎ روزنامه ایران

(0) نظر

دسته ها :

پنج شنبه 4 6 1389 15:46